Εισαγωγικό σημείωμα

Προτάσεις  κατανόησης του σχολικού βιβλίου.

Τα σχέδια μαθήματος που ακολουθούν δημιουργήθηκαν για να βοηθήσουν τους μαθητές να κατανοήσουν το μάθημα της Φιλοσοφίας και να τους προσανατολίσουν στο σχολικό βιβλίο.  Ίσως με τις προτάσεις αυτές περιοριστεί  ο κίνδυνος «να χαθούν» ή να διαβάσουν αποσπασματικά. Σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστούν τις βιβλιακές γνώσεις και δεν έχουν το χαρακτήρα αυθεντίας. Πλαισιώθηκαν από πλήθος φύλλων εργασίας, παραθέματα  και το απαραίτητο εισαγωγικό υλικό που παρουσιάζει τα φιλοσοφικά συστήματα και τους Φιλοσόφους με άξονα το χρόνο. Τούτο έγινε για να έχουν οι μαθητές μια κατά το δυνατόν πιο στέρεα εικόνα της Φιλοσοφίας. Εξάλλου, τα παραθέματα του σχολικού βιβλίου και οι παρατιθέμενες εργασίες φωτίζουν την προσέγγιση των επιμέρους ενοτήτων του.

                                                                            Πετρά Βασιλική

Κεφάλαιο 1, Εν. 1 & 3

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΙΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

1.      Ετυμολογική προσέγγιση του όρου Φιλοσοφία,  φιλοσοφική απορία και φιλοσοφική στάση, η διατύπωση φιλοσοφικών ερωτημάτων, η αγωνία της φιλοσοφικής αναζήτησης (σελ. 7, 8).

2.      Ο χαρακτήρας, η ποιότητα, η υφή των φιλοσοφικών ερωτημάτων. Ποιο αίσθημα μας προκαλούν (κείμενο 2 σελ. 11); Οριακά, θεμελιώδη ή έσχατα ερωτήματα, τα οφέλη της φιλοσοφικής αναζήτησης(σελ. 8, 9, άσκηση 2 σελ. 12).

3.      Ένας ορισμός της Φιλοσοφίας (σελ 9).

4.      Λόγοι που εξηγούν την πλατιά,  καταχρηστική  και πληθωριστική χρήση του όρου Φιλοσοφία σήμερα (κείμενο 1 και 3 σελ. 11), συνέπειες (σελ. 9). Τι σημαίνει αλλάζω Φιλοσοφία;(σελ 10)

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

1.      ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

α. Γνωσιολογία

β. Οντολογία ή Μεταφυσική

γ. Πρακτική Φιλοσοφία ή Αξιολογία(σελ. 17, παράθεμα 3): Ηθική, Πολιτική, Αισθητική

δ. Λογική

ΕΡΓΑΣΙΑ

Σε ποιον κλάδο της Φιλοσοφίας αναλογούν οι ακόλουθες θέσεις;

1.      Αφορά την ορθή νόηση, το πώς πρέπει να σκεφτόμαστε για να σκεφτόμαστε σωστά.

2.      Περιέχει αρχές που ρυθμίζουν τις πράξεις μας.

3.      Αναζητά την αρχή του κόσμου και την υφή της πραγματικότητας, ώστε να καταλήξουμε σε μια γενική θεώρησή της.

4.      Ερευνά τα είδη, τις πηγές, τις δυνατότητες και τις μεθόδους απόκτησης της γνώσης.

Κεφάλαιο 1, Εν. 2

ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ,  ΕΝΟΤΗΤΑ 2^Η

ΑΦΟΡΜΗΣΗ: η θέση του Ντεκάρτ στη σελ. 13 και ο ορισμός της Φιλοσοφίας από τον Καρλ Γιάσπερς (Εργασία: Να σχολιάσετε τον ορισμό  αυτό σε μία παράγραφο).

Πλάνο του μαθήματος με ερωτήματα

1. Γιατί ορίζουμε τις αφηρημένες έννοιες; (σελ.14)

Α. Επειδή το νόημά τους φαίνεται σκοτεινό και συγκεχυμένο.

Β. Για να τις χρησιμοποιήσουμε οφείλουμε να κατανοήσουμε τι σημαίνουν και πώς          χρησιμοποιούνται.

Γ. Για να προχωρήσουμε στη διερεύνηση των φιλοσοφικών προβλημάτων.

2.Γιατί οι φιλόσοφοι διατυπώνουν το αίτημα να αιτιολογούμε τις βασικές μας πεποιθήσεις; (σελ 15)

Α. Γιατί έτσι ανακαλύπτουμε τα όρια των λογικών μας ικανοτήτων.

Β. Συχνά,  οι αισθήσεις μας αλλά και η λογική μας σφάλλουν και όσα δεχόμαστε ως προφανή στην καθημερινή μας ζωή αλλάζουν όπως και οι αρχές που διέπουν και κατευθύνουν τις επιστημονικές έρευνες.

3. Πώς βλέπουν οι Επιστήμες τον άνθρωπο και πώς δαφοροποιείται η οπτική της Φιλοσοφίας;

Η Φιλοσοφία (βλ. ορισμό σελ 16) διαμεσολαβεί ανάμεσα στις διαφορετικές οπτικές των επιστημών και βοηθά να τις ιεραρχήσουμε να τις εξηγήσουμε να τις συνδυάσουμε  και να προσδιορίσουμε τη μεταξύ τους σχέση, διαμορφώνοντας μια συνολική και λογικά συνεκτική θεώρηση του κόσμου χωρίς αντιφάσεις.

Περιορισμός:

Α. Τα μεγάλα ερωτήματα δεν απαντώνται οριστικά.

Β. Οι επιστήμες προχωρούν με αλματώδη ρυθμό και δεν έχουμε την εποπτεία των εξελίξεών τους.   (σελ. 16)

Ποιος είναι ο απώτερος στόχος της φιλοσοφικής αναζήτησης;

Α. Να διαμορφώσουμε αρχές και αξίες που θα δώσουν νόημα στη ζωή μας , θα τη ρυθμίσουν/ οργανώσουν  και θα καθοδηγήσουν τις πράξεις μας,  αφού   Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΒΙΟΥ. 

Εργασία: Να σχολιάσετε σε 100 περίπου λέξεις το περιεχόμενο  του παραπάνω συμπεράσματος. Να μελετήσετε τις ερ. 2 και 3 της σελ 18

ΠΡΟΣΟΧΗ:  θα γνωρίσουμε τους καλλιτέχνες και τους φιλοσόφους της ενότητας: Ντε Κίρικο, Γκογκέν, Σάντι και Σωκράτη και Γιάσπερς

Κεφάλαιο 1, Εν. 3

Κεφάλαιο 1, Ενότητα 3 

Επιχειρήματα

Εκείνος που φιλοσοφεί οφείλει να οργανώνει λογικά τη σκέψη του:  να τη στηρίζει σε προτάσεις – θέσεις, τις προκείμενες και να καταλήγει σε συμπέρασμα που προκύπτει από τις προκείμενες.

Αξιολόγηση συλλογισμού ως προς την αλήθεια, την εγκυρότητα, την ορθότητα:

Η αλήθεια ενός συλλογισμού αναφέρεται στο κατά πόσο ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα το περιεχόμενο των προκείμενων.

Η εγκυρότητα εξετάζει, αν είναι λογική η σχέση προκείμενων – συμπεράσματος.

Η ορθότητα ισχύει μόνο αν ισχύουν οι δύο προηγούμενοι όροι. Σε αυτή την περίπτωση το επιχείρημά μας είναι απόδειξη. Βλ. πχ. σχολ. βιβλίου και φύλλου εργασίας.

Πάντως η ορθότητά του ελέγχεται  συνεχώς και δεν αγνοεί τον κοινό νου.

Διαφορετικά ο συλλογισμός μας είναι μη ορθός, παραλογισμός ή σοφιστεία.

Διαφορές της Φιλοσοφίας από τις Επιστήμες(η Φιλοσοφία περιείχε τις Επιστήμες πριν σωρευθεί αρκετή γνώση και εξειδίκευση, που υπαγόρευσε την αυτονόμησή τους):

Φιλοσοφία:

·  Είναι γενικότερη και δίνει έμφαση σε εννοιολογικές διερευνήσεις.

·    Επιμένει στην αιτιολόγηση, τόσο των καθημερινών, όσο και των επιστημονικών πεποιθήσεων.

·         Δίνει έμφαση στη σημασία της ανθρώπινης ύπαρξης.

·       Προηγείται των Επιστημών  και έπεται  αυτών. βλ. σελ. 21 την απόδειξη

·         Δεν έχει γραμμική εξέλιξη, επιστρέφει συχνά σε ερωτήματα που παραμένουν ανοιχτά, χωρίς να         αγνοεί την εξέλιξη των Επιστημών.

Εργασία: σελ. 22 , 2 άσκηση 2, σελ. 23.

Κεφάλαιο 1, Εν. 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1, ΕΝΟΤΗΤΑ 4, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Συμβαίνει επειδή:

Α. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα φαίνονται παράξενα και προκαλούν αμηχανία.

Β. Η επιμονή των φιλοσόφων στη διασάφηση εννοιών και η αιτιολόγηση πεποιθήσεων  κουράζει και ενοχλεί  τον απλό άνθρωπο, αφού:

1. Καλείται να σκεφτεί  αφηρημένα πράγματα, συχνά αναπάντητα, χωρίς απτό αποτέλεσμα.

2. Αισθάνεται δέος  λόγω του γεγονότος ότι είναι απρόσιτα ή διατυπώνει ειρωνικά σχόλια, επειδή δεν τον κινητοποιούν άμεσα σε πράξεις.

3. Κλονίζει βεβαιότητες και αμφισβητεί παραδόσεις και θεσμούς ή τη θρησκεία(Αναξαγόρας, Σωκράτης, Πλάτωνας, Μπρούνο, Σπινόζα, Καντ, Ράσελ: αναζητείστε το λόγο δίωξης των φιλοσόφων αυτών – εργασία).

Ο Πλάτωνας στο “Mύθο του σπηλαίου”,  περιγράφει τη μοίρα του φιλοσόφου που κατορθώνει να απαλλαγεί από τα δεσμά του, με την υποχρέωση να επιστρέψει στο σπήλαιο, ώστε να απελευθερώσει τους άλλους δεσμώτες με κίνδυνο την ίδια τη  ζωή του. Βλ. το σχετικό οπτικό και άλλο  υλικό.

Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

 Θεμελιώνεται:

Α. Στο ενδιαφέρον των ανθρώπων για θεωρητικές αναζητήσεις, για την καθαρή διανοητική έρευνα,  παρατηρώντας από κάποια απόσταση τα πράγματα.

Β. Στην ανάγκη να αποφύγουμε  εννοιολογικές συγχύσεις ,  να συνειδητοποιήσουμε τα όρια της γνώσης μας και να διαμορφώσουμε συνολική άποψη για τον άνθρωπο.

Γ. Στην  πρακτική σημασία της φιλοσοφικής αναζήτησης, αφού η επιχειρηματολογία οξύνει την κρίση μας, και μας ωθεί να διορθώσουμε λογικά σφάλματα και εμμονές.

Δ. Στο γεγονός ότι διευρύνει  τον πνευματικό μας ορίζοντα και οδηγεί τις Επιστήμες στην παραγωγή θεωριών(πχ. Νεύτωνας, Αϊνστάιν), ενώ παράλληλα συμβάλλει στην εξέλιξη θεσμών στο νομικό και τον πολιτικό χώρο, προκαλώντας συχνά επαναστάσεις(πχ. Ο Διαφωτισμός  προκάλεσε τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και την Ελληνική  του 1821, και η φιλοσοφική τους τοποθέτηση  έφερε τους  Σαρτρ και Τσόμσκυ σε αντιπαράθεση με την εξουσία).

Ε. Στην προσφορά της όσον αφορά την επίλυση καθημερινών προβλημάτων μέσα από τη μεθοδική και σοβαρή  διαχείρισή τους,  που δεν μας ωφελεί μόνο ως ανθρώπους αλλά και επιστήμονες και πολίτες(στο επίπεδο της συνεργασίας ή της υπευθυνότητας  που απαιτείται). Εργασίες: βλ.  σελ. 28

Κεφάλαιο 1, Εν. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1, ΕΝΟΤΗΤΑ 5

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Αφετηρία της αναζήτησης μας  είναι η θέση ή καλύτερα ο προβληματισμός:

 Aν τα φιλοσοφικά ερωτήματα και συνολικά  η φιλοσοφική δραστηριότητα καθορίζονται από το χρόνο και  την κοινωνία  μέσα στην οποία τίθενται.

 Ή

 Aφορούν σταθερά και υπερχρονικά θέματα (γέννηση, θάνατος, δομή της ανθρώπινης σκέψης και γλώσσας),   που η διαχείρισή τους ποικίλει από εποχή σε εποχή και από τόπο σε τόπο.

Διευκρίνιση: ασχολούμαστε με το δυτικό φιλοσοφικό στοχασμό.

Διαπιστώσεις:

1.       Η Προσωκρατική Φιλοσοφία έθεσε κατά τον 7^ο και 6^ο αι. πχ τα μεταφυσικά ή οντολογικά ερωτήματα σχετικά με την αρχή και την ουσία(την πρωταρχή, τη θεμελιώδη αρχή) του κόσμου και τη δομή του(βλ. φύλλο 1 Ιστορία του φιλοσοφικού στοχασμού – θυμηθείτε γιατί ονομάστηκαν υλοζωιστές).

2.       Η εποχή των σοφιστών και του Σωκράτη  έθεσε ζητήματα της Πρακτικής Φιλοσοφίας  και Βιο- ηθικής.

 Γιατί συνέβη τούτο κατά την άποψή σας; 

Στην αναζήτησή σας να λάβετε υπόψη  το  ιστορικό πλαίσιο της κλασικής  και της Αθήνας του Πελοποννησιακού πολέμου, τα  παραθέματα από τον Κόσμο της σοφίας  του J.  Gaarder  και τη δραματοποίηση από την απολογία του Σωκράτη που έγινε στην τάξη.

3.       Κατά το Μεσαίωνα, 11^ος – 15^ος αι. κυριαρχούν τα θεολογικά τα προβλήματα που αφορούν τη  σχέση  γνώσης και πίστης.

4.       Κατά τη νεότερη εποχή από τον Ντεκάρτ ως τον Καντ - 17^ος -18^ος αι - η Φιλοσοφία στρέφεται  στη Γνωσιολογία και  άρα στις νοητικές δυνατότητες του υποκειμένου και στη φύση του φορέα τους.

5.       Το 19^ο αι ο Hegel τονίζεται  η σημασία που έχει η κατανόηση  της Ιστορίας μέσα από την (ιστορική)  εξέλιξη του  φιλοσοφικού στοχασμού. Βοηθά να ερμηνεύσουμε την  εμφάνιση των φαινομένων και τις διαδοχικές προσπάθειες αντιμετώπισής τους. 

6.       Στα τέλη του 19^ου και τις αρχές του 20^ου αι. η Φιλοσοφία στρέφεται στη λογική,  τη Φιλοσοφία της  γλώσσας και την καλύτερη κατανόηση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Εργασίες: 1 ή 2 του βιβλίου – εναλλακτικά

Γνωριμία με  τους  Καρλ Πόπερ, Τζορτζ Μουρ, Γκ. Λέσιγκ,  Γκ. Χέγκελ