Κεφάλαιο 3, Εν. 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3, ΕΝΟΤΗΤΑ 1:ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

1.       Η σκεπτικιστική πρόκληση-Διαφορετικά είδη σκεπτικισμού

Αφετηρία του φιλοσοφικού στοχασμού είναι το ερώτημα: Η  γνώση για τα πράγματα που δεχόμαστε πως υπάρχουν είναι δυνατή ή έχουμε ψευδή αντίληψη γι αυτήν; Διαθέτουμε ασφαλή κριτήρια, ώστε να εμπιστευόμαστε τις εντυπώσεις και τις κρίσεις μας; Τούτο είναι μάλλον αδύνατον αφού:

1. οι αισθήσεις μας συχνά μας εξαπατούν

2. η ικανότητά μας να συλλάβουμε την πραγματικότητα με το νου είναι είναι περιορισμένη

3. οι συλλογισμοί που κάνουμε είναι εσφαλμένοι και

4. έχουμε διαφορετικές απόψεις για σημαντικά  πράγματα και δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε συμφωνία.

Η  στάση απέναντι στη γνώση ονομάζεται σκεπτικισμός και οι φιλόσοφοι που τη λαμβάνουν  σκεπτικιστές.

Α) Αμφισβήτηση της δυνατότητας γνώσης και επιδίωξη της αταραξίας( αρχαίος σκεπτικισμός)

Στην αρχαιότητα ο σκεπτικισμός έγινε φιλοσοφική σχολή από τους πυρρώνειους σκεπτικούς, τους οπαδούς του Πύρωνα του Ηλείου, τον 3^ο αι.  Νωρίτερα, οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι και οι σοφιστές διατύπωσαν έναν πρώιμο σκεπτικισμό.

1. Δέχονταν ότι  η γνώση είναι ανέφικτη και πρότειναν την αταραξία, την ψυχική γαλήνη ως στάση ζωής.

2. Θεωρούσαν ότι για κάθε θέμα υπάρχουν δύο αντίθετες αλλά ισοδύναμες απόψεις – ισοσθενείς

3. και εφόσον δεν ξέρουμε ποια να προτιμήσουμε οφείλουμε να επέχουμε, δηλαδή να απέχουμε, να μην παίρνουμε θέση, να τηρούμε στάση ουδετερότητας.

Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούσαν τα αποκαλούσαν τρόπους κατά τον 1^ο αι. μχ  και μας παραδόθηκαν αργότερα από το Σέξτο τον Εμπειρικό 1^ος – 2^ος αι μχ.  

Οι τρόποι των σκεπτικών/ Θεώρησαν:

1.       πως η συναισθηματική κατάσταση κάποιου

2.       η απόσταση από την οποία παρατηρεί τα πράγματα

3.       η διαφορετική κοινωνική προέλευση( άρα τα διαφορετικά ήθη και πεποιθήσεις)    

Διαμορφώνουν την ευκρίνεια με την οποία συλλαμβάνουμε τα πράγματα και τη στάση μας απέναντι σε αυτά.

Να επεξεργαστείτε το κείμενο 1. Σελ. 66. Και το ερ. 2 σελ. 71 του σχολικού βιβλίου

Νεώτερες μορφές σκεπτικισμού.

1.       Ακραία μεθοδολογική αμφιβολία: υπάρχει κάτι για το οποίο δεν μπορώ να αμφιβάλλω;

Ο Γάλλος φιλόσοφος Ρενέ Ντεκάρτ ή Καρτέσιος συνέλαβε την πιο ακραία μορφή σκεπτικισμού, στην προσπάθειά του να αναζητήσει στέρεα θεμέλια για τη γνώση. Έζησε το 17^ο αι, την εποχή της μεγάλης ανάπτυξης των επιστημών και της διαμάχης καθολικών και προτεσταντών. Αμφισβήτησε την ύπαρξη του ανθρώπου, του θεού και του εξωτερικού κόσμου.

Αφετηρία της σκέψης του υπήρξε η διαπίστωση ότι γενικά οι αισθήσεις μας μάς εξαπατούν και πεδίο της αναζήτησής του, το ερώτημα αν υπάρχουν βέβαιες πεποιθήσεις.

Α. Παρατήρησε ότι δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε την κατάσταση του ονείρου από εκείνη της εμπειρίας παρά μόνο όταν ξυπνάμε. Δηλαδή ουσιαστικά, όταν ονειρευόμαστε,  δεν καταλαβαίνουμε ότι ονειρευόμαστε.

Β. Θεώρησε πως ακόμη και οι λογικές και μαθηματικές αλήθειες, που μένουν σταθερές ακόμη  και όταν κοιμόμαστε μπορεί  να μην ισχύουν στην πραγματικότητα. Ίσως κάποιος <<μοχθηρός δαίμονας>>  μας κάνει να τις πιστεύουμε. Σήμερα, υπάρχουν αντίστοιχα σενάρια σε μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, όπου κάποιος τρελοεπιστήμονας καθοδηγεί τη σκέψη μας, αφού έχει αποσπάσει τον εγκέφαλό μας από το σώμα, και  διοχετεύει σε αυτό πληροφορίες  μέσα στο εργαστήριό του!

Γ. Σίγουρα πάντως,  όταν  ο καθένας μας αμφιβάλλει για την αλήθεια κάποιας πεποίθησης υπάρχει, αφού ονειρεύεται, εξαπατάται, αμφιβάλλει, σκέφτεται.  Η  σκέψη του αποτυπώνεται στην αρχή  cogito ergo sum ή σκέφτομαι άρα υπάρχω.

Δ. Μάλιστα πίστευε πως το υποκείμενο της σκέψης αποτελεί μια άυλη οντότητα διαφορετική από το σώμα, την ψυχή ή συνείδηση,  υπάρχει ανεξάρτητα από αυτό και είναι ο εαυτός μας. Σώμα και ψυχή πάντως, αλληλεπιδρούν  μέσω των ζωικών πνευμάτων( λεπτά μέρη αίματος)  και του κωναρίου, μιας υπόφυσης του εγκεφάλου.

Ε. Απέδειξε την ύπαρξη του Θεού, για να μην αμφιβάλλει για την ύπαρξη του σώματός του και του υλικού κόσμου με το οντολογικό επιχείρημα:

1. θεώρησε πως μέσα μας έχουμε έμφυτη την ιδέα της τελειότητας, παρότι ατελείς υπάρξεις. Άρα την ιδέα αυτή μας την υπαγόρευσε ένα τέλειο πλάσμα, ο θεός , που σίγουρα υπάρχει.

 2. Ιδιότητα της τελειότητας είναι και η ύπαρξη όπως για να υπάρξει τρίγωνο είναι απαραίτητες οι τρεις γωνίες ( η ανυπαρξία νοείται ως ατέλεια).  Άρα, μόνο συλλαμβάνοντας με το νου μας κάποιο τέλειο ον θα καταλάβουμε ότι πρέπει να υπάρχει, αφού η τελειότητα κρύβει μέσα της την ύπαρξη. Αυτό το ον –ως τέλειο-  βεβαιώνει και την ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου και του ανθρώπου.

Κριτική της θεωρίας: η θέση πως  o δημιουργός αποτελεί εγγύηση ότι οι ιδέες μας για τη φύση της πραγματικότητας δεν μας παραπλανούν, σήμερα ελέγχεται. Οι ειδικοί δέχονται πως  μπορεί να έχουμε σχηματίσει την ιδέα του τέλειου όντος με τη σκέψη μας, χωρίς κάποιος να την έχει βάλει εκεί. Εξάλλου, δεν μπορούμε να συμπεράνουμε την ύπαρξή μας από μια ιδέα που φανταζόμαστε, ακόμη κι αν αφορά το τέλειο ον.

Τα ερωτήματα για το αν η τα υλικά αντικείμενα  υπάρχουν ανεξάρτητα από το νου, αν οι πεποιθήσεις μας έχουν κύρος, αν οι ψυχικές εμπειρίες των άλλων μοιάζουν με τις δικές του παραμένουν και σήμερα.