Κεφάλαιο 5, Εν. 3

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΚΕΦ. 5. ΕΝ. 3

ΝΟΥΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑ – ΜΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

Κάποιες θεωρίες δέχονται ότι  πνεύμα και ύλη δεν αποτελούν δύο διαφορετικά είδη οντοτήτων, όπως πίστευαν ο Ντεκάρτ και ο Πλάτωνας( δυισμός)  αλλά ένα, αποφεύγοντας το πρόβλημα της σχέσης πνεύματος – σώματος. H θέση τους αυτή αποκαλείται μονισμός, ιδεαλιστικός μονισμός ή απλώς ιδεαλισμός, όταν δέχονται την ύπαρξη μόνο του πνεύματος και υλιστικός μονισμός ή υλισμός, όταν δέχονται μόνο την ύπαρξη της ύλης.

Ιδεαλισμός

Οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι όπως ο Μπέρκλεϋ  θεωρούν πως οτιδήποτε υπάρχει είναι πνευματικό και μέσα στο πνεύμα ενυπάρχει η συνείδηση.

Σήμερα, ακόμη και οι Φυσικοί δέχονται πως δεν πρέπει να μας απασχολεί η σχέση νου και υλικών σωμάτων, αφού η βαθύτερη υφή τους είναι πνευματική. Όμως,  είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτό κάτι τέτοιο από τον κοινό νου.

Υλισμός – παραλλαγές

Στην εποχή μας είναι περισσότερο διαδεδομένη η υλιστική άποψη, σύμφωνα με την οποία ό,τι υπάρχει είναι υλικό και δεν έχει στη βαθύτερη υφή του τα γνωρίσματα της συνειδητής εμπειρίας.

Εκπρόσωποι

 Στην αρχαιότητα: οι ατομικοί και οι επικούρειοι φιλόσοφοι. Κατά το Δημόκριτο ακόμη και οι νοητικές λειτουργίες είναι φυσικοί μηχανισμοί, ενώ κατά τον Επίκουρο υλική είναι ακόμη και ψυχή και οι ψυχικές λειτουργίες εκδηλώνονται με τις φυσικές λειτουργίες του οργανισμού.

Στα νεότερα χρόνια: οι φιλόσοφοι του Γαλλικού Διαφωτισμού, Λα Μετρί, που συμφώνησε με τον Επίκουρο και Ντ  Ολμπάχ, που συνέλαβε τον άνθρωπο ως μια τέλεια μηχανή.

Παραλλαγές( ερώτηση 2)

Ο φυσικαλισμός ή θεωρία της ταυτότητας: Πρόκειται για μια ακραία υλιστική θεωρία, που στηρίχτηκε στη Βιολογία και τη νευροφυσιολογία. Για τους οπαδούς της θεωρίας κάθε νοητικό συμβάν ταυτίζεται με ένα φυσικό που εντοπίζεται στο εγκέφαλό μας. Πχ. όταν νιώθω πόνο ή φόβο ερεθίζονται κάποιοι νευρώνες του εγκεφάλου μου και ίσως εξαλειφθούν σιγά σιγά οι όροι πονάω, σκέφτομαι για να αντικατασταθούν από τις εκφράσεις «οι νευρώνες μου α, β είναι σε κατάσταση π, ρ»

Ο συμπεριφορισμός ή μπιχεβιορισμός: Υιοθετώντας τις παλαιότερες θέσεις της  Ψυχολογίας συνδέει το πνευματικό στοιχείο με την ανθρώπινη συμπεριφορά. Άρα, ό,τι ονομάζουμε ψυχή ή πνεύμα είναι η τάση μας να πράξουμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο.

Η θεωρία της διπλής όψης ή των δύο όψεων: Η  θεωρία αυτή διατυπώθηκε από τον Ολλανδό Μπαρούχ Σπινόζα, το 17^ο αι., ο οποίος προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες του ιδεαλισμού του Ντεκάρτ  θεώρησε ότι ο άνθρωπος είναι μια ενιαία οντότητα, άρα το σώμα και η ψυχή αποτελούν όψεις μίας ουσίας. Έτσι, οι πνευματικές και υλικές ιδιότητες δεν συνδέονται με αιτιώδη σχέση ούτε προηγείται κάποια από τις δύο οντολογικά. Απλώς, συνυπάρχουν και προσεγγίζουμε τις μεν πνευματικές με τη λογική, τις δε υλικές με τις ιδιότητες της ύλης.

Ο Λειτουργισμός: Πρόκειται για μια θεωρία που συνδυάζει το φυσικαλισμό και συμπεριφορισμό και τη σύγχρονη τεχνολογία. Παρομοιάζει την ουσία του ανθρώπου με έναν ΗΥ, στον οποίο το λογισμικό( software)  είναι η συνείδηση, ενώ το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος( hardware)  είναι το σώμα. Δηλαδή,  αυτό που θεωρούμε ως πνευματική υπόσταση είναι ένα «πρόγραμμα» επεξεργασίας «εισερχομένων δεδομένων»( input), που προέρχονται από τα ερεθίσματα των αισθήσεων, και «παραγωγής αντιδράσεων»( output), δηλαδή συγκεκριμένων πράξεων και συμπεριφορών. Με αυτή την έννοια και ένα ρομπότ μπορεί να παραγάγει συνείδηση.

Αδυναμίες: (ερώτηση 3)

Ø  Η θεωρία αυτή παρόλο που σήμερα κερδίζει έδαφος, δεν μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα ποια είναι η υφή του νου. Δηλαδή στο πώς τα νοητικά φαινόμενα που προέρχονται από οργανικές λειτουργίες δημιουργούν την εντύπωση πως πρόκειται για κάτι άυλο και αυθυπόστατο.

Ø  Επίσης, δεν απαντά στο ερώτημα  πώς κατανοούν τις εμπειρίες άλλοι νόες ή άλλα πλάσματα διαφορετικά από τα ανθρώπινα πχ. οι εξωγήινοι, τα ζώα, οι μηχανές κλπ.

Ø  Ούτε στα ερωτήματα πώς παράγεται η θεωρητική γνώση, η γλώσσα, η ελευθερία βούλησης του ανθρώπου και η ηθική συνείδηση, που μας διαφοροποιούν από τα ζώα.

Κάποιοι φιλόσοφοι θεωρούν ότι οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά ξεπερνούν τις γνωστικές μας δυνατότητες ή αδυνατούμε να τις δώσουμε, επειδή είμαστε εγκλωβισμένοι στη θεωρία του ιδεαλισμού, ιδιαίτερα του καρτεσιανού. Πράγματι, η αντίληψή μας για τον κόσμο διαμορφώθηκε από τη θρησκεία και την κλασική μας παιδεία, επομένως ο υλισμός μας υποχρεώνει να αναθεωρήσουμε συνολικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα στον κόσμο.

Ερώτηση 1 σχολικού Βιβλίου. Απαντήστε στο ερώτημα αν είναι αυθύπαρκτη η υπόσταση ενός δέντρου στην αυλή του σχολείου.

Σημασίες και μορφές του ιδεαλισμού:  Ο υποκειμενικός ιδεαλισμός του δέχεται ότι ο αισθητός κόσμος δεν υπάρχει πραγματικά, αλλά ως παράσταση στη συνείδησή μας. Ακραία μορφή του αποτελεί ο σολιψισμός, σύμφωνα με τον οποίο υπάρχει μόνο το σκεπτόμενο αντικείμενο( cogito ergo sum). Ο αντικειμενικός ιδεαλισμός του Χέγκελ πρεσβεύει ότι η ουσία του υλικού κόσμου, το όντως ον και η μόνη πραγματικότητα είναι οι ιδέες. Ο υλικός κόσμος υπάρχει αλλά αποκτά νόημα, επειδή αντανακλάται σε αυτόν το πνεύμα, το οποίο διασπάται σε δύο αντίθετες υποστάσεις. Το ένα μέρος του παραμένει το απόλυτο ον, ενώ το άλλο εγκλωβίζεται στα υλικά πράγματα και αλλοτριώνεται. Προσπαθεί βέβαια, να απελευθερωθεί μέσα από την τέχνη, τη φιλοσοφία, τη θρησκεία στην περίπτωση που πρόκειται για χαρισματικό λαό ή άνθρωπο. Ο υπερβατικός υλισμός αποτελεί σύνθεση του ιδεαλισμού και του καντιανού ρεαλισμού. Δέχεται ότι η πνευματική υπόσταση υπάρχει με τη μορφή a priori ( υπερβατικολογικών) μηχανισμών με τους οποίους ο άνθρωπος ταξινομεί τις παραστάσεις που λαμβάνει μέσω των αισθήσεων από τον εξωτερικό κόσμο. Ο υλικός κόσμος υπάρχει, αλλά η ουσία του είναι απρόσιτη για τον άνθρωπο.