Κεφάλαιο 6, Εν. 2

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β’ ΛΥΚ. ΚΕΦ. 6, ΕΝ. 2

Προβληματισμός

• Μήπως η ηθική είναι ζήτημα υποκειμενικών και συναισθηματικών αντιδράσεων;

Κρίσεις όπως «είναι κακό να κλέβεις» ή «να βοηθάς τους συνανθρώπους σου» αποδοκιμάζουν ή επιδοκιμάζουν μια στάση, προτρέπουν ή αποτρέπουν από κάτι και προκαλούν τον έντονο διάλογο. Εκφράζουν συναισθήματα,  που δεν μπορούν να στηριχθούν ορθολογικά, επειδή είναι υποκειμενικά και οι άνθρωποι που τα εκφράζουν, διαπνέονται από ευαισθησία  και συμπάθεια για τους συνανθρώπους τους (Χιουμ)  πχ. που  υφίστανται βασανιστήρια.

• Μήπως  δεν υπάρχει κοινό οικουμενικό ή υπερχρονικό κριτήριο, αλλά οι κρίσεις μας έχουν σχετική εγκυρότητα, άρα ποικίλουν από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία;

Ας επεξεργαστούμε το θέμα των ανθρωποθυσιών, τον ηθικό κώδικα των σαμουράι στην Ιαπωνία, τις ηθικές αντιλήψεις του δυτικού κόσμου έναντι του ανατολικού. Μας οδηγούν σε ηθικό σχετικισμό, δηλαδή στην άποψη ότι δεν υπάρχουν καθολικά ηθικά κριτήρια. Άλλοτε θεωρούμε ότι στο βάθος υπάρχει ένα κοινό αξιακό υπόβαθρο. Πάντως το θέμα είναι τι θα έπρεπε και τι θα μπορούσε να συμβεί μακροπρόθεσμα, ώστε να υπάρξει κοινή ηθική στάση από κάποια συνειδητοποιημένα άτομα. Κάτι τέτοιο βέβαια, θα οδηγούσε σε αυτοαναίρεση του σχετικισμού.

• Μήπως οι άνθρωποι  είναι εγωιστικά πλάσματα από τη φύση τους, ενώ η ηθικότητα προϋποθέτει αναγνώριση των δικαιωμάτων των ανθρώπων;

Σ’ αυτή την περίπτωση φαίνεται πως το κίνητρο κάθε πράξης μας είναι η προσωπική μας ικανοποίηση. Έτσι, όταν βοηθάμε κάποιον, το κάνουμε για να νιώσουμε εμείς καλά. Εκείνο που ενδιαφέρει είναι ο στόχος της πράξης μας να αφορά τον αποδέκτη και όχι τον πομπό και η ίδια η δυνατότητα αλτρουιστικής συμπεριφοράς. Εξάλλου, η ηθική δεν απαιτεί εξαίρετες πράξεις αυτοθυσίας, αλλά σεβασμό και ακριβοδίκαιη μεταχείριση των άλλων.

• Μήπως οι πράξεις μας καθορίζονται από βαθύτερα αίτια, άρα δεν είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτές,  ούτε ελεύθεροι να αποφασίζουμε;

Για τον Καντ οι ηθικές αρχές μας πηγάζουν από τον ορθό λόγο και μας επιτρέπουν να ελέγχουμε τις τυφλές εσωτερικές παρορμήσεις μας. Όσο γνωρίζουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν τις πράξεις μας και δεν υπάρχουν εμπόδια(πλύση εγκεφάλου, εξαπάτηση),  ενεργούμε ελεύθερα και αναλαμβάνουμε  την ευθύνη των πράξεών μας. Παρόλα αυτά  ίσως  η ελευθερία μας περιορίζεται, γιατί ό,τι συμβαίνει γύρω μας καθορίζεται από προηγούμενα συμβάντα ή αιτιακούς νόμους, από τα γονίδιά μας, την κοινωνική μας θέση, τα ένστικτα, την ιδεολογία μας. Η θέση αυτή ονομάζεται ντετερμινισμός και σήμερα κλονίζεται. Η αντίθετη θέση, ο ιντετερμινισμός, δηλαδή η πλήρης απουσία αιτιακού καθορισμού της βούλησης θα μας έκανε έρμαια της τύχης.

• Μήπως δεν είναι απαραίτητο να είμαστε ηθικοί, αφού μπορούμε να αποφύγουμε τις κυρώσεις εδώ ή στη μεταθανάτια ζωή;  

………………………………………………………………………………………………………………………………..

Διάβασε το ποίημα «Επί Ασπαλάθων» του Γ. Σεφέρη ως αφόρμηση για τη σκέψη σου( Κείμενα Ν. Λογ. Β΄ Λυκείου)

Εργασίες: Κείμενα 4, 6, 7, 8 και τα ερωτήματα του βιβλίου.