Κεφάλαιο 8, Εν. 2

KΕΦ 8, εν 2η

Βασικές αντιλήψεις για την τέχνη

1.      Η τέχνη ως μίμηση ή αναπαράσταση της φύσης και της ζωής

Μια θεωρία από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, που στα νεότερα χρόνια συναντάμε  από την Αναγέννηση μέχρι τα  ρεαλιστικά μυθιστορήματα του 19^ου αι.

Η τέχνη είναι μίμηση δεδομένων του φυσικού κόσμου και της ανθρώπινης ζωής. Όσο πιο πιστή είναι η αναπαράσταση τόσο πιο ωραίο είναι το έργο, αφού κατορθώνει να συλλάβει την αρμονία της μορφής, της πράξης, της κατάστασης που περιγράφει.

Ενστάσεις – περιορισμοί: το μάτι δεν είναι απλός φωτογραφικός φακός που λειτουργεί ανεξάρτητα από τον τρόπο παρατήρησης, την οπτική γωνία, το φωτισμό, τη διάθεση του υποκειμένου, ούτε ο εγκέφαλος αποτελεί παθητικό δέκτη εντυπώσεων.

2.      Η τέχνη ως αποκάλυψη μιας βαθύτερης πραγματικότητας. Η θεολογική προσέγγιση

Η θεωρία αυτή δέχεται ότι η τέχνη αποβλέπει στην αποκάλυψη μιας βαθύτερης και ανώτερης ιδεατής πραγματικότητας, άρα ο καλλιτέχνης οφείλει να πειθαρχεί στις αρχές της χριστιανικής διδασκαλίας(Βυζάντιο, Μεσαίωνας – Καθολικό δόγμα).

Πχ. Οι βυζαντινοί αγιογράφοι απέδιδαν το  πνευματικό κάλλος και τη μεταφυσική διάσταση των μορφών, ενώ ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία τις ψυχές να δοκιμάζονται και να αμοίβονται στην άλλη ζωή, ανάλογα με τις πράξεις τους στη θνητή ζωή τους. Οι αρχιτέκτονες ενός γοτθικού ή βυζαντινού ναού αποτυπώνουν τη σχέση του ανθρώπου με το θεό. Η μουσική του Μπαχ αναδεικνύει τη σύλληψη της θεϊκής αρμονίας.

3.      Η τέχνη ως έκφραση των συναισθημάτων του δημιουργού.

Το ρομαντικό κίνημα που ξεκίνησε στα τέλη του 18^ου με αρχές του 19^ου και κυριάρχησε στην Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία θεωρεί κριτήριο αισθητικής αξίας ενός έργου την αυθεντική και ζωηρή αποτύπωση του ανθρώπινου πάθους με εικόνες, χρώματα, ήχους, λέξεις. Όταν η τέχνη  προβάλει  καταστάσεις  που χαρακτηρίζονται από ένταση και προκαλούν δέος ακόμη και τρόμο τότε μιλάμε για το υψηλό στην τέχνη πχ. μια καταιγίδα

Πχ. Χ. Χάινε, Β. Ουγκό( ποίηση), Ε. Ντελακρουά( ζωγραφική), Λ. Μπετόβεν(μουσική).

4. Η τέχνη ως ελεύθερο παιχνίδι της φαντασίας

Η θεωρία αυτή δεν βλέπει την τέχνη ως απλή αναπαραγωγή της πραγματικότητας, αλλά δημιουργία του καινούριου, που υποχρεωτικά υπακούει σε κανόνες. Προβάλλει την καθαρή αισθητική απόλαυση αντικειμένου ή κατάστασης ανεξάρτητα από τη σύλληψή και την πρακτική του αξία. Το ωραίο σε αυτή την περίπτωση είναι αυταξία και ο δημιουργός αποβλέπει στην αισθητική συγκίνηση και την ευχαρίστηση χωρίς άλλο πολιτικό, γνωστικό ή ηθικό σκοπό. Δηλαδή η τέχνη είναι αυτόνομη και οι κανόνες της δεν αφορούν τις επιστήμες, την ηθική κλπ. Πρόκειται για το δόγμα « τέχνη για την τέχνη».

 Ισχύει δηλαδή αυτό που ο Ι. Καντ δέχεται για την καλλιτεχνική δημιουργία πως εκφράζει «σκοπιμότητα χωρίς σκοπό».

5. Η μοντέρνα τέχνη ως αναφορά της τέχνης στον ίδιο της τον εαυτό – Στοχασμός

Η “μοντέρνα τέχνη» του 20^ου αμφισβήτησε τις παραδοσιακές αισθητικές αξίες και την αντίληψη για τη δημιουργία,  όπως η πιστή απεικόνιση των μορφών στη ζωγραφική, η ομοιοκαταληξία, η αλληλουχία των νοημάτων στην ποίηση, η συνοχή στο θέατρο κλπ. Έτσι, η τέχνη στον υπερρεαλισμό για πχ. αναδεικνύει τις ορμές του υποσυνειδήτου κατά μία έννοια, αλλά κάποιοι ίσως θεωρούν ότι αποδεικνύει πως η τέχνη περνά κρίση.

Τα περισσότερα είδη τέχνης, σήμερα, έχουν ως θέμα τον ίδιο τους τον εαυτό, δηλαδή έχουν αυτοαναφορικότητα . Αναπαριστούν τη διαδικασία γένεσής της τέχνης, τη διαφωνία της  με τις παλαιότερες μορφές τέχνης και «κάνουν τέχνη» ό,τι παλαιότερα ήταν καλλιτεχνικά αδιάφορο. Η πρωτοτυπία των έργων αυτών είναι κριτήριο που τα καθιστά αναγνωρίσιμα και σημαντικά.  Πάντως,  συχνά οι πειραματισμοί της  σύγχρονης τέχνης κρίνονται ως ακατανόητοι ακόμη και ως άχρηστοι.

Εργασίες:

Αξιολόγηση των έργων τέχνης που φιλοξενούνται στο σχολικό βιβλίο σελ. 191 – 201 σε ομαδικές ή ατομικές εργασίες, ενασχόληση με τις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου.